Opoe Danhof en haar onbekende zuster

 Familieverhalen zijn leuk. En ze worden leuker naarmate je ouder wordt. Dat heeft iets sneus, want naarmate je ouder wordt, vallen de ouderen om je heen, die je die familieverhalen kunnen vertellen, weg.

Zo vertelde mijn vader wel eens over zijn grootmoeder: opoe Danhof. Ze was halverwege de 19e eeuw in Baflo geboren “in ’t eerappelrooien” en daardoor was de aangifte van haar geboorte niet helemaal goed gegaan. 15 September moest haar geboortedatum zijn. Ik heb mij daardoor altijd met haar verwant gevoeld, want 15 september is ook mijn geboortedatum.

Als kind wist ik over opoe Danhof verder alleen nog dat ze drie zusters had: Anje, Harmke en Meike. Inmiddels ben ik op zoek gegaan naar meer. Meer feiten en vooral meer verhalen over opoe Danhof en anderen. Bijvoorbeeld een van haar zoons, een broer van mijn opa, die in 1906 naar de Verenigde Staten van Amerika reisde. Op de website van Ellis Island vond ik hem terug; hij gaf op dat hij onderweg was naar zijn neef G. Danhof in Snohomish, Washington. Bekende naam! Op een Amerikaanse site vond ik een Garmt of Gus Danhof die in 1926 op 53-jarige leeftijd overleed in Snohomish, Washington.

Dat moet haast wel de neef G. Danhof zijn en hij moet haast wel familie zijn van opoe Danhof. Dan komt de burgerlijke stand in beeld. Op zoek naar een Garmt Danhof die in 1926 drieënvijftig jaar was! Bingo. In Baflo is op 19 december 1872 Garmt Danhof geboren. Zijn moeder: Witske Danhof. Zijn vader: onbekend. Een ongehuwde moeder dus, die haar zoontje naar haar vader noemt: Garmt. Dankzij de burgerlijke stand ontdek ik dat opoe Danhof nog een oudere zuster heeft gehad: Witske. Niemand in de familie kende haar naam, niemand wist dat ze had bestaan. Dat kwam overigens niet doordat ze een ongehuwde moeder was, maar doordat ze jong overleed.

Want het verhaal van Witske en van mijn ontdekkingen gaat nog verder. Die broer van opa namelijk, Harmannus, reisde twee keer naar Amerika. De eerste keer naar neef G. Danhof, maar de tweede keer naar neef R. Roetcisoender, ook daar in Washington. Wat blijkt: Witske trouwde ruim een jaar na de geboorte van haar zoontje met Tonnis Roetcisoender. Tonnis was weduwnaar en had al een zoontje. Samen kregen Witske en Tonnis nog drie zonen en een dochtertje. Witske overleed in 1883, toen haar jongste kind nog geen twee jaar oud was. En alle kinderen emigreerden naar Amerika behalve de oudste zoon van Tonnis: Hielke. Op 3 februari 1911 arriveerde Harmannus, inmiddels getrouwd met Boukje, met één van de gebroeders Roetcisoender diens zijn gezin in New York aan boord van het S.S. Rijndam.

Ik kom nog even terug op opoe Danhof: toen ik toch aan het kijken was naar de Danhofs in Baflo, keek ik ook nog even naar de geboortedatum van mijn opoe Danhof: Johanna. Volgens haar geboorteakte is zij geboren op 18 oktober 1851. Nu is het jammer dat mijn vader me niet meer kan vertellen hoe het nou zat met dat “eerappelrooien” en die aangifte. Ik ga er maar vanuit dat het zo is gegaan: de baby werd geboren op 15 september 1851, maar pa had geen tijd om haar aan te geven. Pas op 20 oktober kwam het ervan en toen heeft hij van de geboortedatum maar 18 oktober gemaakt; binnen de familie is het altijd 15 september gebleven. Dat is dan weer het leuke van familieverhalen: als je het niet zeker weet, bedenk je gewoon de versie die je het leukste vindt.

Marijke Meima

Dood in het vreemdelingenlegioen

Op 5 september 1846 overleed te Oran in Algerije Tonnis Upmeijer, fuselier in het Franse Vreemdelingenlegioen. Enkele dagen daarvoor was hij daar in het Militaire Hospitaal opgenomen met typhus.

Volgens de overlijdensverklaring was Tonnis Upmeijer op 16 oktober 1820 geboren in Winschoten als zoon van een Henri Upmeijer en een Jeanne Eerks. Deze namen waren duidelijk verfranst. In werkelijkheid heetten zijn vader en moeder Hindrik Tonnis Upmeijer en Jantje Tjarks Heeres.

De familienaam Upmeijer was er ooit een van rechters en advocaten en de familienaam Heeres een van dikke Oldambster boeren. Je krijgt dan een beeld voor ogen van een zoon uit een gegoede familie die alle schepen achter zich verbrandde en het avontuur in den vreemde zocht. Maar die goede komaf blijkt bij nader inzien twijfelachtig, want Tonnis’ moeder stond bij het huwelijk van zijn oudste (half)zuster Hillechien in 1831 te boek als arbeidster, terwijl het ook nog eens lijkt of zij toen nog ongehuwd was, omdat er geen naam van haar vader in de huwelijksakte staat. Dat is wel het geval bij het huwelijk van Tonnis’ zuster Hindrikje, een dienstmeid, in 1837, maar ook dan geldt hun moeder nog steeds als arbeidster.

Van een zwart schaap uit een gegoede familie is dus geen sprake. Toch moet er iets aan de hand zijn geweest, want de geboorteplaats die Tonnis bij het Vreemdelingenlegioen opgaf blijkt in elk geval niet blijkt te kloppen. Wellicht is hij zelfs helemaal niet in Groningerland geboren. Waar wel, dat is vooralsnog een raadsel.

Legionnair Upmeijer zat ten tijde van zijn overlijden niet in een gewoon onderdeel van het Vreemdelingenlegioen, maar in een strafcompagnie. Hij viel dus niet te handhaven in zijn reguliere onderdeel, waarschijnlijk maakte hij zich schuldig aan wangedrag of probeerde hij onder zijn verbintenis met het legioen uit te komen door zichzelf te verwonden.

Het Vreemdelingenlegioen bestond op het moment dat Tonnis Upmeijer er zich aanmeldde helemaal nog niet zo lang. Het was in 1831 opgericht. Bij die oprichting werd een van de acht bataljons gevormd door Belgen en Nederlanders. In totaal ging het om 896 man. Tonnis was dus niet de eerste en ook lang niet de enige legionnair uit deze noordelijke streken, zo vinden we op een verre van compleet lijstje van Nederlandse Legionairs de naam van Eppo Sijtzema, een stad-Groninger, geboren in 1813, die in 1842 als legionnair overleed.

Het overlijdensbericht van Tonnis Upmeijer deed er overigens ruim een jaar over om de afstand tussen Oran en Winschoten te overbruggen. Vooral de ministeries van oorlog en buitenlandse zaken  in Parijs bleken bureaucratische hobbels. Pas op oudejaarsdag 1847 schreef de gemeente Winschoten haar verloren zoon als overledene in.

Met dank aan Jakob Franken.

Een inval in de Anna Paulownastraat

Op 10 november 1944 deed de Sicherheitsdienst een inval op het adres Anna Paulownastraat 26 in Groningen en arresteerde de daar woonachtige Jannes Noorman en drie mannen bij hem in huis. De SD was Noorman op het spoor gekomen na de vondst van een stapel papieren met gegevens van verzetsstrijders. Noorman was lid van het verzet en onderschepte als technicus bij de PTT berichten, die hij vervolgens naar de illegaliteit  doorsluisde. De mannen bij hem in huis waren Jan Josephus Hoeder, een marechaussee die niet met de bezetter wilde samenwerken en daarom was ondergedoken, Ares Gerrit Dijkstra, lid van dezelfde verzetsgroep als Noorman en Harmen Koopmans, die na een opleiding in Engeland boven Friesland was gedropt. Op enig moment was zijn zend- en ontvangsttoestel onklaar geraakt en hij was bij Noorman om het door hem te laten repareren.

Na de arrestatie bleef de SD het huis observeren en kon zo de volgende dag Hendrik Jan Droppers arresteren, een marechaussee die een lijst met namen van duitsgezinde collega’s aan Noorman wilde geven. Waarschijnlijk werden de mannen overgebracht naar het Huis van Bewaring. Op 16 januari 1945 werden Noorman, Hoeder, Dijkstra en Droppers gedeporteerd naar kamp Neuengamme in Duitsland. Koopmans bleef in Nederland en vond de dood toen hij op 8 maart 1945 samen met 116 anderen werd geëxecuteerd bij de Woeste Hoeve als represaille voor de aanslag op SS-hoofdman Rauter.

Kamp Neuengamme

In 1940 werd Neuengamme ingericht als zelfstandig concentratiekamp. Naast het hoofdkamp bestonden er tot 92 buitenkampen, verspreid over Noord-Duitsland. Het kamp was bestemd voor krijgsgevangenen, gijzelaars, verzetsstrijders, joden, zigeuners, homoseksuelen en Jehova’s getuigen. Gedurende de oorlog verbleven ongeveer 106.000 mensen in Neuengamme, waarvan 55.000 omkwamen. Het regime was gebaseerd op onmenselijke en vernederende behandeling. Een groot aantal slachtoffers viel bovendien door epidemieën als gevolg van onvoorstelbaar slechte sanitaire voorzieningen en gebrek aan voedsel. Tegen het eind van de oorlog werden de geïnterneerden geëvacueerd om zoveel mogelijk sporen van de gepleegde oorlogsmisdaden uit te wissen. Tijdens die evacuatie werden de schepen waarop ze werden vervoerd door de geallieerden aangezien voor troepentransportschepen en gebombardeerd. Bij die aanval kwamen nog eens tussen de 7000 en 8000 mensen om het leven.

Een overlijdensakte voor een vermiste

De grote aantallen mensen die tijdens de tweede wereldoorlog waren weggevoerd leidden tot grote onzekerheid bij de achterblijvers. Zolang er geen officieel bericht van overlijden was, bleef de hoop op terugkeer bestaan. Al tijdens de oorlog begon het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis met het verzamelen van gegevens en het informeren van autoriteiten en nabestaanden. Om formeel een eind te maken aan de rechtsonzekerheid werd in 1949 de Commissie tot het doen van aangifte van overlijden van vermisten ingesteld. Deze commissie verzamelde namen van vermisten en publiceerde die in de Staatscourant. Wanneer daarop geen reactie kwam, werd een overlijdensakte opgemaakt in een centraal register en kreeg de ambtenaar van de burgerlijke stand in de laatst bekende woonplaats in Nederland opdracht die akte ook in het overlijdensregister op te nemen. Als overlijdensdatum moest vaak een vermoedelijke datum worden gekozen, omdat de exacte datum meestal niet bekend was. In een aantal gemeenten was het aantal vermisten zo groot, dat speciale registers voor dat doel werden aangelegd. In onze provincie waren dat Groningen en Winschoten, die hun grote groep joodse inwoners niet zagen terugkeren. In 1951 werd de overlijdensakte van Jannes Noorman opgemaakt (zie de vergrootbare illustratie boven dit artikel), met als overlijdensdatum 16 maart 1945. Volgens de akte van Hendrik Jan Droppers is hij overleden op 9 maart en Ares Gerrit Dijkstra en Jan Josephus Hoeder op 10 maart 1945.

Vijf struikelstenen in de Anna Paulownastraat

Sinds een aantal jaren worden in Duitsland zogenaamde Stolpersteine aangebracht, kleine plaquettes op straat om de voorbijgangers te herinneren aan een voorval dat daar in de oorlog heeft plaats gevonden. De voorbijganger moet figuurlijk struikelen over die gebeurtenis en er niet achteloos aan voorbijgaan. Op 11 april 2010 zijn voor de Anna Paulownastraat 26 vijf struikelstenen aangebracht ter herinnering aan de vijf mannen die daar zijn opgepakt en vervolgens hun leven hebben gelaten.

                                                                                              Albert Beuse