Sunterniklaas, Sinterniklaas, Sint Nicolaas

De echte verjaardag van Sinterklaas, 6 december, is natuurlijk een uitgelezen dag om wat aandacht te schenken aan de noordelijke familie Sunterniklaas, Sinterniklaas, Sint Nicolaas, Sintniklaas, Niklaas en Nicolaas.

Gister schreef Geert Sines op zijn weblog een stukje over de naamgeving van deze familie, die oorspronkelijk bestond uit veenarbeiders en dagloners. Via Lippenhuizen in het Friese Opsterland belandde ze eind 18e eeuw in Leek. Voor 1826 gebruikt ze nog niet de varianten van de familienaam, die dan alsnog aangenomen lijkt. Maar volgens Sines heeft die naam niets te maken met de heilige kindervriend. “Het meest waarschijnlijk is”, schrijft hij, “dat een bijnaam veranderde in een familienaam”.

Waarbij je je kunt afvragen of een herkomst uit Sint Nicolaasga niet in de rede ligt. Van veenarbeiders is namelijk bekend dat ze met de vervening meetrokken en dat lijkt ook wel een beetje het geval bij deze familie.

Zie voor het veel uitgebreidere verhaal en een beknopte genealogie het weblog van Geert Sines.

Arbeidersjongen krijgt boerennaam

Op 8 januari 1856 kreeg de ongehuwde arbeidersdochter Jantje Gernaat (27) in Meeden een zoon. Drie dagen later deed haar vader aangifte van de geboorte. Het jongetje werd Egbert Abel Aeilkema Gernaat genoemd. 

Bijna twee jaar later kreeg  Jantje Gernaat nog eens een dochter, waarvan haar vader eveneens aangifte deed zonder de naam van een verwekker te noemen. Ook deze dochter werd dus geboekt met de achternaam Gernaat. Toen Jantje op haar 34-ste alsnog trouwde met een binnenschipper, erkende deze de beide voorkinderen niet. Hij was dus niet de vader, maar wie dan wel?

Jan Rodenburg, via zijn moeder de achterkleinzoon van Egbert Abel Aeilkema Gernaat, stuitte op dit raadsel bij zijn onderzoek naar de familie Gernaat. De voornamen Egbert Abel Aeilkema waren helemaal nieuw in die familie, ze kwamen voordien beslist niet voor. Rodenburg  vroeg zich af of Jantje Gernaat haar oudste zoon naar zijn verwekker noemde, zodat iedereen in het dorp Meeden zou weten wie die vader was.

Doorzoekend op de familienaam Aeilkema in ongeveer dezelfde tijd en streek vond hij inderdaad een Egbert Aeilkema. Dit was de oudste zoon van een boer uit Zuidbroek en die boer heette Abel Aeilkema!

Niet dat Rodenburg nu de familie Aeilkema te schande wil zetten en met een ongehuwd vaderschap wil opzadelen, verre van dat, maar deze Egbert Abel Aeilkema zou toch best wel eens de vader van Egbert Abel Aeilkema Gernaat kunnen zijn. Door het standsverschil tussen de boerenzoon en de arbeidersdochter was een huwelijk dan uitgesloten.

Maar hoe bewijst men zo’n vaderschap? Af en toe was er wel eens een proces, waarbij een vrouw een huwelijk met de (vermeende) vader van haar kind probeerde af te dwingen, of anders een poging deed om alimentatie voor dat kind te krijgen, maar bij de
civiele procedures voor de Arrondissementsrechtbank in Winschoten (RHC Groninger Archieven toegang 882 – inv. nr. 869)  schitteren de namen Gernaat en Aeilkema door afwezigheid. Wat ook weer niet alles zegt. Een vader kon immers ook vrijwillig en zonder dat er een proces aan te pas kwam alimentatie voor zijn onechte kind geven.

Het blijft dus een raadsel hoe Egbert Abel Aeilkema Gernaat aan zijn naam kwam. Tenzij er uit onverwachte hoek nog iets opduikt dat het vaderschap van de boerenzoon bevestigt.

Met dank aan Jan Rodenburg, Bergen.

Voornamen: wat mag?

De tweede bijdrage van de gemeente Groningen haakt in op onze uitzending van afgelopen dinsdag en dan meer in het bijzonder op het merkwaardige gebruik om achternamen tot voornamen te promoveren. Welke voornamen zijn tegenwoordig nog  toegestaan?

Bijzonder aan de uitzending van 15 maart is dat de voorletters op de pijpenkop onder andere stonden voor Hofsnijder en Schmaal. Dit zijn eigenlijk geen voornamen maar achternamen. De wetgever staat dit vandaag de dag niet meer toe. Dit stamt uit de tijd van de invoering van de burgerlijke stand in het begin van de negentiende eeuw. Toen werd het geven van ‘geslachtsnamen van bestaande familiën’ als voornaam verboden. Kennelijk lukte het de familie Reinders toch om Hofsnijder en Schmaal als voornamen te laten registreren.

Voornamen mogen niet overeenkomen met bestaande achternamen, tenzij die achternaam ook voorkomt als gebruikelijke voornaam. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij de naam ‘Jans’.

In de loop van de tijd merken we dat de grenzen wel zijn opgezocht en afgetast. Voor de wetgever is belangrijk dat het kind bij de keuze van een voornaam beschermd wordt. Het mag geen scheldwoord of bespottelijke naam zijn. Verder gelden in principe geen beperkingen voor het aantal voornamen dat ouders aan hun baby geven. Toch kijkt de ambtenaar van de burgerlijke stand wel naar het belang van het kind. En dat is niet gediend met 28 voornamen als hij of zij later naar school gaat.

Bij twijfel raadplegen wij het Nederlands voornamenregister van het Meertens Instituut. En we laten ons adviseren door de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken. Als de ambtenaar van de burgerlijke stand een bepaalde voornaam weigert, kunnen de ouders in beroep gaan bij de rechter. Dat is geen dagelijkse kost. Maar om een voorbeeld te noemen: de Amsterdamse rechtbank stond na een beroepszaak in 1998 de voornaam ‘Miracle-of-Love’ toch toe.

In Groningen golden Ruben en Sanne in 2010 als populaire voornamen. Wat ook wel eens voorkomt is dat de voorletters verwijzen naar een hobby van de vader of moeder, bijvoorbeeld een automerk. Ze geven hun kindje dan de voorletters F.I.A.T. of B.M.W. Tsja, over smaak valt te twisten. Maar hier is natuurlijk niets op tegen!

                                        Sander van der Zwaag

Lezing over namen

 Het Streekhistorisch Centrum in Stadskanaal organiseert op zondag 20 maart een lezing over de verspreiding van voornamen en familienamen in Nederland. Spreker is Gerrit Bloothooft, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht, tevens verbonden aan het Meertensinstituut in Amsterdam.

Bloothooft zal ingaan op de achtergrond van naamgeving, het vernoemen naar voorouders of het kiezen van modenamen, en de verspreiding van namen over Nederland. Ook behandelt hij het vinden van de juiste personen bij het doen van genealogisch onderzoek vanuit naamkundig perspectief.

Bij het Meertensinstituut was Bloothooft nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Nederlandse Familienamenbank en Voornamenbank. In de Familienamenbank zijn alle 314.000 namen opgenomen die in 2007 bij de Gemeentelijke Basisadministratie voor 16 miljoen mensen met de Nederlandse nationaliteit geregistreerd zijn. Op de Voornamenbank staan maar liefst 500.000 verschillende namen met hun voorkomen en populariteit in Nederland.

Plaats: SHC, Ceresstraat 2 Stadskanaal
Datum en tijd: zondag 20 maart 2011, 14.30 uur
Entree: € 3,50 (donateurs SHC € 2,00)
Reserveren: 0599 – 612.649

Meertens, mythe en spelling

Ook het Meertens Instituut in Amsterdam besteedt nu aandacht aan 200 jaar burgerlijke stand. Maar dan vooral vanuit zijn naamkundige missie. Op zijn website bestrijdt het bijvoorbeeld de mythe dat we onze achternamen te danken hebben aan Napoleon:

"…de genealogen die inmiddels de archieven van de burgerlijke stand doorgespit hebben, weten dat dat voor de meeste namen niet opgaat. Genealogen kunnen achternamen soms tot diep in de Middeleeuwen herleiden. Toch zijn de eerste decennia van de 19e eeuw ook naamkundig van belang: door de invoering van de burgerlijke stand in 1811 werd in feite het proces van familienaamvorming afgerond, namen die daarvoor nog aan verandering onderhevig waren kregen hun definitieve vorm."

Een heel zinnige opmerking maakt het Meertens Instituut, waar het gaat over de spelling van familienamen. Het invoeren van een gestandaardiseerde spelling viel zo´n beetje samen met die van de burgerlijke stand, en wie zich bezighoudt met de geschiedenis van de eigen voorouders, dient daar terdege rekening mee te houden:

"Er vigeerden verschillende spellingsmethoden. Juist in 1804 werd er met de spelling-Siegenbeek een poging tot normalisatie ondernomen, maar de spellingsverschillen van de namen in die jaren laten zien dat de spellingsvoorschriften bepaald nog niet algemeen waren doorgevoerd."